Permulaan krisis

Abdul Rahman Ya'kub ialah Ketua Menteri Sarawak yang ketiga, memerintah dari tahun 1970 hingga 1981. Beliau meninggalkan jawatan ketua menteri beliau kepada anak saudaranya Abdul Taib Mahmud pada tahun 1981. Abdul Rahman kemudian meneruskan jawatan sebagai upacara Gabenor Sarawak dari tahun 1981 hingga 1985 Abdul Rahman telah menganjurkan anak saudaranya untuk jawatan ketua menteri tetapi hubungan itu segera menjadi dingin selepas dua tahun. Ini kerana Abdul Rahman mahu Taib mengambil nasihatnya semasa menjalankan kerajaan negeri. Kesetiaan Rahman di kabinet Sarawak juga cuba mengarahkan pengagihan sumber semula jadi negeri dan operasi agensi-agensi kerajaan mengikut kehendak Rahman. Taib meneruskan dasar pemerintahan Rahman dan mewarisi seluruh kabinet negeri Sarawak dari bapa saudaranya Walau bagaimanapun, Taib tidak lama lagi kecewa dengan kawalan bapa saudaranta. Taib perlahan-lahan menggantikan loyalis Rahman dengan lelaki sendiri. Ini telah menyebabkan kemarahan Rahman terhadap Taib.[1]

Semasa majlis perasmian pelabuhan Tanjung Kidurong di Bintulu pada September 1983, Rahman mengkritik kerajaan persekutuan kerana melanggar janji untuk membina sebuah lapangan terbang baru di Bintulu manakala Taib cuba menyampaikan ucapannya sendiri. Taib berasa malu dengan tindakan bapa saudaranya dan meninggalkan pentas semasa bapa saudarannya masih beucap. Taib kemudian membuat permintaan maaf awam terhadap kejadian itu dan menyerahkan surat peletakan jawatan kepada Abdul Rahman. Rahman menolak peletakan jawatan Taib kerana Rahman sendiri juga menyerahkan surat peletakan jawatan kepada Yang di-Pertuan Agong untuk mengosongkan kerusi gabenornya. Walau bagaimanapun, Rahman telah dipujuk oleh Yang di-Pertuan Agong untuk tinggal sehingga tempohnya tamat pada April 1985.

Perhimpunan Agung PBB 1983

Pada bulan September 1983, perhimpunan umum tiga tahun Parti Pesaka Bumiputera Bersatu (PBB) telah diadakan. Taib Mahmud, yang merupakan presiden parti PBB, cuba untuk mendapatkan kedudukannya sendiri dengan tidak membenarkan presiden dan salah seorang daripada dua jawatan timbalan presiden yang dipertandingkan. Beliau membenarkan satu kerusi timbalan presiden (sayap Bumiputera) untuk bertanding tetapi kemudiannya menyesal kerana Taib bimbang konco-konco Rahman akan memenangi kerusi timbalan presiden, dengan itu mencabar Taib yang sah di dalam parti. Taib menghentikan pilihan raya parti kecuali untuk kerusi Dewan Tertinggi peringkat rendah sayap Bumiputera. Selepas itu, gerakan telah dibentangkan dalam perhimpunan agung untuk mengiktiraf Taib untuk melantik timbalan presiden yang sesuai untuk jawatan itu. Fraksi Rahman membantah gerakan itu. Sejak itu, puak Rahman mula menyerang Taib Mahmud. Cabang PBB Matu-Daro, yang dahulunya diketuai oleh Abdul Rahman, membentangkan gerakan untuk membentuk Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu Sarawak (UMNO) dengan menggabungkan kesemua parti bumiputera termasuk PBB untuk membendung kuasa Taib dalam parti itu. Walau bagaimanapun, pemimpin UMNO persekutuan seperti Musa Hitam berkata Barisan Nasional (BN) Sarawak masih kukuh dan dengan itu tidak perlu UMNO di Sarawak. Bagaimanapun, tidak diketahui penyokong Rahman, Taib telah membuat perjanjian rahsia dengan Perdana Menteri Malaysia, Mahathir Mohammad bahawa UMNO tidak akan masuk Sarawak selagi Mahathir kekal sebagai perdana menteri Malaysia dan Taib kekal sebagai ketua menteri Sarawak. Salleh Jafaruddin (anak saudara Rahman) menggunakan Perhimpunan Agung untuk menyebut ucapan Rahman semasa pembukaan pelabuhan Bintulu sebenarnya tidak menyinggung Taib dan Taib tidak sepatutnya bertindak balas secara negatif terhadap perkara itu. Bagaimanapun, beliau juga memuji Taib kerana meminta maaf kepada Abdul Rahman dan mengingatkan Taib agar menghormati warga emas seperti Abdul Rahman.[1]

Serangan peribadi terhadap Taib Mahmud

Pada awal tahun 1985, Abdul Rahman menulis surat peribadi kepada Taib Mahmud yang kemudian disalin kepada Perdana Menteri Malaysia Mahathir Mohammad. Rahman menamatkan surat dengan:

Saya mencadangkan untuk mencadangkan bahawa jika anda mendapati bahawa anda tidak dapat berubah dari pemikiran semasa anda dan cara untuk melakukan sesuatu di Sarawak, anda lebih baik membuat keluar mulia. Pesaka Bumiputera Bersatu (PBB) akan menentukan siapa yang patut menjadi pengganti anda. Saya tidak bercadang untuk menentang anda. Anda terlalu kecil untuk saya.[1]

– Abdul Rahman Ya'kub, dilaporkan oleh Michael Leigh pada 1991.

Bagaimanapun, Mahathir enggan masuk campur dalam hal itu. Selepas Rahman meletak jawatan dari jawatan Gabenor, beliau tidak berpuas hati dengan pilihan Gabenor baru Taib Ahmad Zaidi Adruce kerana Ahmad Zaidi dipercayai mempunyai hubungan dengan pemberontak Indonesia semasa konfrontasi Indonesia-Malaysia.[2] Rahman mula mempersoalkan iman Taib dalam Islam dengan menuduh Taib mengamalkan Bomohisme (kepercayaan Melayu tradisional dalam semangat dan sihir hitam) dengan terperinci:[1]

Taib datang berjumpa saya pada tahun 1983 dan bertanya kepada saya apa yang saya fikir akan menjadi masa terbaik untuk pilihan raya. Saya memberitahunya bahawa bukan untuk saya katakan ... tetapi amalan biasa saya adalah mencari bimbingan dari Tuhan dengan berdoa. Saya katakan bukan untuk saya yang akan menghadapi rakyat tetapi dia. Oleh itu, dia mesti berdoa istikharah (doa khas untuk meminta keperluan tertentu) dan waktu terbaik untuk berdoa adalah selepas tengah malam. Dia boleh melakukannya atau pergi ke Mekah selama seminggu. Dia mengarahkan nasihat saya tetapi saudara-saudara saya memaklumkan kepada saya bahawa dia telah membawa bersama dengan bomoh dan bomoh juga kiai kerana dia mempunyai kuasa seorang lelaki Indonesia yang meninggal beberapa ratus tahun yang lalu.[1]

– Abdul Rahman Ya'kub, dilaporkan oleh Sarawak Tribune pada 5 April 1985.

Sebagai tindak balas kepada tuduhan Rahman, Taib berhujah bahawa tiada siapa yang berhak untuk mempersoalkan imannya kerana hanya Tuhan yang boleh menghakiminya.[1]

Penglibatan PBDS dan kerajaan persekutuan

Rahman dan penyokongnya juga cuba mendapatkan sokongan masyarakat bumiputera bukan Islam terutamanya orang Dayak dengan memberi mereka isu-isu dasar Taib dalam meminggirkan masyarakat Dayak. Isu-isu ini telah membawa kepada sokongan Parti Negara Dayak Sarawak (PBDS) terhadap Abdul Rahman. Selain itu, Taib Mahmud juga tidak selesa dengan Leo Moggie (presiden PBDS dan Menteri Tenaga, Pos, dan Komunikasi Persekutuan) hubungan intim dengan Perdana Menteri Malaysia yang ketika itu Mahathir Mohammad. Oleh itu, Taib Mahmud mengisyaratkan Daniel Tajem (timbalan presiden PBDS) untuk mengambil alih jawatan presiden dari Leo Moggie tetapi ia jatuh pada telinga pekak.[3] Penyokong Rahman juga cuba mencetuskan hubungan antara Taib dengan kerajaan persekutuan dengan mengkritik pemimpin persekutuan kerana mengabaikan keperluan Sarawak:[1]

Kami jarang melihat menteri persekutuan datang untuk melawat Sarawak. Walaupun mereka melawat, mereka datang untuk beberapa jam untuk melihat projek LNG (Gas asli cecair), kemudian mengambil penerbangan lain kembali ke Kuala Lumpur dan duduk di ibu kota persekutuan mengatakan bahawa Sarawak tidak banyak masalah.

– Salleh Jafaruddin (anak saudara Rahman), dilaporkan oleh Sarawak Tribune pada 16 Mac 1984.

Sebagai tindak balas terhadap kritikan ini, kerajaan persekutuan mengumumkan beberapa projek baru seperti penubuhan kampus Universiti Pertanian Malaysia (UPM) RM 400 juta di Bintulu. Taib mempertahankan pemimpin persekutuan dengan mengatakan bahawa perdana menteri mempunyai rasa integrasi nasional yang kuat supaya kerajaan persekutuan tidak akan meminggirkan Sarawak. Taib juga meminta kesabaran rakyat menunggu projek pembangunan di Sarawak.[1]

Maklum balas Taib

Sebagai tindak balas terhadap kritikan Abdul Rahman dan penyokongnya, Taib Mahmud, sebagai presiden PBB, mengalihkan Salleh Jafaruddin dari jawatan timbalan setiausaha agung PBBnya. Setiausaha Taib, Wan Madzihi Wan Madzhar, menjadi timbalan setiausaha agung baru. Pada November 1985, Taib juga menggantung Wan Habib Syed Mahmud dari jawatan naib presiden PBB, Haji Bala Munir dari ketua publisiti, dan Haji U.S. Jaya dari ketua pembantu-publisiti. Adenan Satem, seorang loyalis Taib, menjadi ketua publisiti yang baru.[1]

Taib juga mula merombak kabinetnya pada 1985 dengan mewujudkan tiga kementerian baru dan memansuhkan dua orang lain. Taib meletakkan Perancangan Sumber Kementerian yang baru diwujudkan di bawahnya supaya dia boleh mengawal pengedaran konsesi kayu. Taib mengekalkan portfolionya dengan tegas di bawahnya sehingga persaraannya pada tahun 2014. Kuasa sedemikian mengagihkan konsesi kayu sebelum ini dipegang oleh seorang setiausaha Rahman bernama Noor Tahir. Noor Tahir kemudiannya diberikan portfolio yang kurang penting iaitu Kementerian Alam Sekitar dan Pelancongan. Hafsah Harun, seorang lagi loyalist Rahman, diberikan portfolio Menteri Pembangunan Sosial.[1]

Maklum balas penyokong Rahman

Pada April 1986, Salleh Jafaruddin meletak jawatan dari kerusi Dewan Undangan Negeri Oya dan berhenti menjadi ahli parti PBB kerana beliau tidak dapat bertolak ansur dengan kepimpinan Taib Mahmud lagi. Ini kerana penganjur menyekatnya daripada menghadiri majlis khas cawangan PBB Oya walaupun beliau adalah pengerusi cawangan. Saadi Olia (Kuala Rajang) dan Wan Habib Syed Mahmud (Balingian) tidak lama lagi mengikutinya dan meletak jawatan dari parti tetapi mereka mengekalkan kerusi Dewan Undangan Negeri masing-masing.[1]

Wan Habib dan Saadi Olia kemudiannya menubuhkan sebuah parti baru bernama Persatuan Orang Asli Sarawak Bersatu (USNA) pada tahun 1986. Wan Habib menjadi presiden parti sementara Salleh menjadi setiausaha agung. Salleh Jafaruddin meletak jawatan dari kerusi Dewan Undangan Negeri Oya telah membuat pilihan raya kecil pada 1 dan 2 Julai 1986. Salleh terpaksa bertanding untuk kerusi itu sebagai bebas kerana partinya tidak dapat didaftarkan pada masa itu. Dia bertanding terhadap Wan Madzihi Wan Mahdzar yang merupakan timbalan setiausaha agung parti PBB. Salleh kemudian kehilangan kerusi tersebut kepada Wan Madzihi.[1]

Pilihan raya Parlimen 1986

Semasa pilihan raya umum Ogos 1986, semua parti komponen Barisan Nasional Sarawak dapat memenangi semua kerusi yang dipertandingkan kecuali SUPP. SUPP kehilangan 2 kerusi (Serian dan Rajang) kepada calon Bebas dan 1 kerusi (Bandar Kuching) kepada Parti Tindakan Demokratik (DAP). Parti Kebangsaan Sarawak (SNAP) kehilangan 4 kerusi untuk PBDS. Kedua-dua SNAP dan PBDS adalah parti komponen Barisan Nasional pada masa itu. Terdapat hanya penurunan kecil untuk bilangan undi popular yang diperoleh BN Sarawak. Semasa pilihan raya, Simunjan dan Mukah dianggap kerusi yang dipertandingkan. Wan Habib (USNA) bertanding untuk kerusi Simunjan tetapi kalah kepada Bujang Ulis (PBB). Salleh Jafaruddin (USNA) bertanding untuk Mukah tetapi kalah kepada Leo Michael Toyad (PBB). Sementara itu, Taib Mahmud memenangi kemenangan longsor terhadap seorang bebas di Kota Samarahan. Secara keseluruhan, bilangan undi popular yang diperoleh PBB dalam kerusi bumiputera Islam berkurangan daripada 77.56% pada pilihan raya 1982 kepada 68.15% pada pilihan raya 1986.[1]

Perhimpunan Agung PBB 1986

Perhimpunan umum PBB telah diadakan pada bulan September 1986 tidak lama selepas pemilihan parlimen. Taib memutuskan bahawa jawatan tertinggi tidak akan dipertikaikan untuk mengelakkan perpecahan lagi dalam parti. Walau bagaimanapun, jawatan timbalan presiden masih kosong sejak pilihan raya lepas. Pada masa ini, sebahagian besar penyokong Rahman keluar dari parti. Taib memutuskan untuk membuka jawatan timbalan presiden bagi pertandingan. Sulaiman Daud dan Abang Abu Bakar bertanding untuk kerusi itu. Walau bagaimanapun, Taib secara terbuka mengesahkan Abu Bakar untuk kerusi itu. Hasil daripada penyertaan Taib, Abang Abu Bakar memenangi pertandingan, mengundi 370 undi berbanding 131 undi oleh Sulaiman Daud. Selain itu, 7 jawatan naib presiden dan 15 anggota majlis tertinggi turut dibuka untuk pertandingan. Abang Johari Tun Openg menerima undi tertinggi, diikuti oleh Wan Wadzihi Wan Madzhar dan Bujang Ulis. Adenan Satem adalah satu-satunya calon yang kehilangan perlumbaan untuk jawatan naib presiden. Adenan kemudian dilantik sebagai ketua publisiti sementara adiknya Zainuddin Satem dilantik ke jawatan bendahari. Leo Michael Toyad juga mendapat tempat duduk dalam Majlis Tertinggi.[1]